Spis treści
- Czym jest trądzik?
- Leczenie trądziku
- Rodzaje trądziku
- Dieta a trądzik
- Leczenie trądziku – co jeść, a czego unikać?
- Dieta na trądzik różowaty
- Dieta na trądzik – przykładowy jadłospis
Czym jest trądzik?
Trądzik jest chorobą, na którą wpływa wiele czynników. Trądzik pojawia się na skórze w wyniku kilku przyczyn: nadmierne wydzielanie sebum, hiperkeratoza, zwiększona ilość bakterii Propionibacterium acnes, stan zapalny skóry, predyspozycje genetyczne oraz zaburzenia hormonalne. Ponadto, trądzik to choroba wywoływana przez czynniki immunologiczne, psychologiczne, środowiskowe, a także stosowanie niektórych kosmetyków i leków. Dieta również wpływa na trądzik, wpływając na ekspresję genów, mikrobiom skóry i reakcje zapalne organizmu.
Szacuje się, że ta choroba skóry jest problemem u około 85-90% nastolatków. Często pojawia się także u osób dorosłych. Wskazuje to na znaczący wpływ czynników epigenetycznych i środowiskowych w rozwoju tej choroby. Choć trądzik jest bardziej rozpowszechniony w krajach wysoko rozwiniętych niż w mniej uprzemysłowionych, występuje także u Afroamerykanów i Azjatów choć znacznie rzadziej, niż u osób rasy białej.
Leczenie trądziku
Trądzik można leczyć zarówno przy pomocy kosmetologa, jak i dermatologa, w zależności od stopnia zaawansowania choroby i oczekiwanych rezultatów. Skuteczne metody obejmują peelingi chemiczne, manualne oczyszczanie skóry oraz peeling kawitacyjny. W przypadku cięższych postaci konieczna jest konsultacja z dermatologiem i rozpoczęcie leczenia farmakologicznego.
Produkty Lecznicze Bez Recepty
Leczenie Miejscowe
- Nadtlenek Benzoilu – dostępny w stężeniach 4%, 5%, i 10% jako żel. Jest zalecany w leczeniu różnych form trądziku zwykłego. Jego działanie polega na zmniejszaniu populacji bakterii Propionibacterium acnes poprzez proces utleniania. Po aplikacji na skórę, nadtlenek benzoilu rozkłada się na kwas benzoesowy i nadtlenek wodoru. Początkowo używany jako środek złuszczający, nadtlenek benzoilu wykazuje również działanie dezynfekujące. Po terapii mogą wystąpić podrażnienia, które można łagodzić za pomocą kremów nawilżających.
- Kwas Azelainowy – dostępny zazwyczaj w stężeniu 20% w formie kremu lub żelu. Jest stosowany w leczeniu trądziku zwykłego oraz przebarwień. Posiada właściwości przeciwzapalne, przeciwłojotokowe, keratolityczne i przeciwbakteryjne. Hamuje melanogenezę, co pomaga redukować przebarwienia pozapalne. Charakteryzuje się dobrą tolerancją i profilem bezpieczeństwa.
Produkty Lecznicze Dostępne na Receptę
Leczenie Miejscowe
- Retinoidy – pochodne witaminy A, takie jak tretynoina, izotretynoina, adapalen i tazaroten. Na wczesnych etapach trądziku często łączy się je z antybiotykami. Ich mechanizm działania polega na modyfikacji spójności korneocytów, zmniejszając hiperkeratozę i ułatwiając usuwanie martwych komórek skóry, co poprawia funkcjonowanie kanałów mieszkowych i ułatwia wydzielanie sebum.
- Antybiotyki – takie jak erytromycyna i klindamycyna, stosowane zewnętrznie w formie kremów, płynów i żeli bezpośrednio na zmiany trądzikowe. Mają niskie ryzyko podrażnień. Miejscowa terapia antybiotykowa często łączona jest z cynkiem, retinoidami lub nadtlenkiem benzoilu, aby przeciwdziałać szybkiemu rozwojowi oporności bakteryjnej.
Leczenie Doustne
- Witamina B6 (Pirydoksyna) – redukuje łojotok skóry poprzez inhibicję enzymu 5-alfa-reduktazy, który przekształca testosteron w DHT (dihydrotestosteron), odpowiadający za nadmierne wydzielanie sebum przez gruczoły łojowe. Zmniejszenie aktywności tego enzymu prowadzi do obniżenia produkcji łoju.
- Witamina B2 (Ryboflawina) – wspomaga leczenie trądziku pospolitego i łojotokowego zapalenia skóry poprzez regulację pracy gruczołów łojowych. Pomaga w utrzymaniu zdrowego kolorytu i dobrego stanu skóry, uczestnicząc w procesie keratynizacji komórek naskórka.
- Witamina PP (Nikotynamid, Witamina B3) – stosowana w dermatologii od ponad 40 lat w leczeniu różnych schorzeń, takich jak trądzik pospolity, trądzik różowaty oraz atopowe zapalenie skóry. Ma działanie przeciwzapalne, modulując aktywność cytokin zapalnych, oraz wykazuje działanie przeciwstarzeniowe.
- Antybiotyki – najczęściej stosowane są antybiotyki z grupy tetracyklin, które mają wielokierunkowe działanie: redukują populację bakterii P. acnes oraz działają przeciwzapalnie. Terapia często rozpoczyna się od dużych dawek, które są stopniowo zmniejszane. Coraz rzadziej stosuje się makrolidy, takie jak erytromycyna, ze względu na szybki rozwój oporności bakterii na tę grupę leków.
- Hormony – używane u kobiet po 20. roku życia z nadmiernym łojotokiem lub objawami hirsutyzmu. Hamują nadmierną aktywność androgenów, co redukuje wydzielanie sebum. Leki antyandrogenowe, takie jak octan cyproteronu, flutamid czy progesteron, są stosowane w leczeniu trądziku. Działania niepożądane obejmują nieregularność miesiączek oraz bolesność gruczołów sutkowych.
- Izotretynoina – stosowana w ciężkich postaciach trądziku, które nie reagują na antybiotyki. Jest wykorzystywana u osób z nasilonym łojotokiem i skłonnością do powstawania blizn. Często stosowana u pacjentów, u których zmiany trądzikowe mają wpływ na zdrowie psychiczne. Na początku terapii może nastąpić pogorszenie stanu skóry, które z czasem ustępuje. Izotretynoina działa przeciwzapalnie, przeciwłojotokowo i przeciwzaskórnikowo, wykluczając stosowanie innych miejscowych środków leczniczych
Rodzaje trądziku – hormonalny, młodzieńczy oraz trądzik różowaty
Trądzik Hormonalny
Trądzik hormonalny jest przewlekłym schorzeniem skóry, które rozwija się głównie na podłożu cery tłustej. Występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, ale bardziej nasilone formy są częstsze u mężczyzn. Zmiany skórne lokalizują się głównie na twarzy, plecach i klatce piersiowej, choć w cięższych przypadkach mogą obejmować cały tułów, pośladki i uda. Typowymi objawami są zaskórniki (otwarte i zamknięte), krostki, grudki, nacieki zapalne oraz cysty, które mogą prowadzić do powstawania blizn. Etiopatogeneza trądziku hormonalnego nie jest w pełni wyjaśniona, ale obejmuje nadmierne wydzielanie sebum, stan zapalny, rogowacenie przewodów gruczołów łojowych, rozwój flory bakteryjnej, czynniki genetyczne, hormonalne, immunologiczne oraz psychologiczne i fizyczne. Zmiany hormonalne, zwłaszcza zwiększone wydzielanie androgenów, prowadzą do przerostu gruczołów łojowych i zwiększonego wytwarzania sebum, co sprzyja powstawaniu zaskórników i namnażaniu bakterii beztlenowych Propionibacterium acnes. Działanie tych bakterii, wytwarzających enzymy lipolityczne, powoduje drażniące działanie na skórę i może prowadzić do powstawania stanów zapalnych.
Trądzik Młodzieńczy
Trądzik młodzieńczy, najczęstsza forma trądziku, dotyka głównie młodzież w okresie dojrzewania. Jest związany z hormonalnymi zmianami zachodzącymi w organizmie w tym okresie. Nadprodukcja androgenów prowadzi do nadmiernego wydzielania sebum, co w połączeniu z rogowaceniem przewodów gruczołów łojowych i proliferacją bakterii P. acnes powoduje tworzenie się zaskórników, krostek i grudek. Zmiany te najczęściej występują na twarzy, plecach i klatce piersiowej, a ich nasilenie może prowadzić do powstawania blizn. Trądzik młodzieńczy może mieć różne postacie – od łagodnych zaskórników po ciężkie postacie ropowicze, które wymagają interwencji dermatologicznej i specjalistycznego leczenia.
Trądzik Różowaty
Trądzik różowaty to przewlekłe schorzenie skóry zaliczane do nerwic naczynioruchowych twarzy. Charakteryzuje się nawrotowym lub stałym rumieniem, grudkami, krostkami oraz przerostem gruczołów łojowych. Zmiany skórne rozwijają się na tle zaburzeń naczyniowych i łojotoku, pojawiając się wyłącznie na twarzy. Schorzenie nasila się zazwyczaj między 40. a 50. rokiem życia i dotyczy głównie osób o jasnej karnacji. Początkowo zmiany pojawiają się na nosie, później na policzkach, środkowej części czoła i brodzie, zazwyczaj symetrycznie. W miarę postępu choroby może dochodzić do zgrubienia skóry, szczególnie na policzkach. Trądzik różowaty przebiega w trzech fazach, które mogą się nakładać: fazie rumieniowej z krótkotrwałym zaczerwienieniem, fazie z teleangiektazjami (trwałym rumieniem) oraz fazie grudkowo-krostkowej z intensywnym rumieniem, obrzękiem i zmianami zapalnymi. Może również wystąpić postać przerostowo-guzowata, szczególnie u mężczyzn, charakteryzująca się zgrubieniem skóry na nosie, brodzie, czole, uszach i powiekach. Trądzik różowaty może mieć różne przyczyny, w tym zaburzenia naczynioruchowe, hormonalne, żołądkowo-jelitowe oraz infekcje, np. nużeńcem Demodex folliculorum. Czynniki takie jak promieniowanie UV, stres, alkohol, ostre przyprawy i kosmetyki drażniące mogą zaostrzać objawy.
Dieta a trądzik
Gatunek Homo sapiens pojawił się na Ziemi około 200-250 tysięcy lat temu. Od tego czasu ludzki genom pozostał w dużej mierze niezmieniony, jednakże rolnictwo i jego industrializacja przeszły ogromne przeobrażenia. W związku z tym pojawiła się teoria sugerująca, że współczesna dieta może mieć nieodpowiedni wpływ na człowieka. Ta niezgodność mogłaby być przyczyną różnych chorób cywilizacyjnych, w tym trądziku.
Jak dieta wpływa na trądzik pospolity i trądzik różowaty?
Dowody na poparcie wspomnianej hipotezy można znaleźć w badaniach nad populacjami żyjącymi zgodnie z dietą paleolityczną. Cordain i jego zespół przeprowadzili badania na mieszkańcach wyspy Kitawa (Papua Nowa Gwinea, n=1200) oraz na grupie łowców-zbieraczy (n=115). W obu tych grupach nie zaobserwowano ani jednego przypadku zaskórników, krost ani grudek. Dieta tych ludów opierała się głównie na węglowodanach (około 70%), pochodzących z warzyw i owoców o niskim indeksie glikemicznym. Pokarmy zawierające mąkę, sól i cukier były rzadkością w ich codziennym menu.
Podobne wyniki zaobserwowano u Inuitów, rdzennych mieszkańców północnej Kanady, gdzie również nie stwierdzono przypadków trądziku, aż do momentu wprowadzenia zachodnich nawyków żywieniowych, takich jak przetworzona żywność, mleko, sól i wołowina. Po zmianie diety zaczęły pojawiać się przypadki trądziku. Podobne zjawisko miało miejsce wśród Chińczyków, mieszkańców Okinawy oraz wiejskiej ludności Brazylii.
Dieta zachodnia, zdominowana przez masową kulturę i przetworzoną żywność, wydaje się być czynnikiem predysponującym do występowania trądziku i nie dotyczy to wyłącznie mieszkańców krajów zachodnich.
Dieta antytrądzikowa
Dieta o niskim indeksie glikemicznym
Dieta o niskim IG to najdokładniej przebadany model diety wspomagającej leczenie trądziku pospolitego. Mechanizm działania tej diety opiera się na kilku aspektach. Produkty o wysokim indeksie glikemicznym powodują gwałtowny wzrost poziomu insuliny, co może prowadzić do hiperinsulinemii. Ta z kolei może zwiększać poziom androgenów w organizmie, co skutkuje nadmiernym wydzielaniem sebum – czynnikiem często powodującym powstawanie i nasilanie trądziku. Ponadto, dieta bogata w produkty o wysokim indeksie glikemicznym wpływa na poziom insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1). IGF-1 może nie tylko zwiększać produkcję sebum, ale także wpływać na nadmierne rogowacenie komórek, co jest jednym z przypuszczalnych powodów występowania trądziku.
Badania wykazały, że w niektórych społecznościach pozaeuropejskich trądzik praktycznie nie występuje. Powodem może być dieta tych społeczności, która opiera się na produktach o niskim indeksie glikemicznym i mniejszym spożyciu żywności rafinowanej. Choć brak jest jednoznacznych dowodów na skuteczność diety o niskim indeksie glikemicznym w leczeniu trądziku, stosowanie takiej diety może przyczynić się do łagodzenia jego objawów. Dodatkowo, dieta ta ma również korzystny wpływ na prewencję cukrzycy i insulinooporności.
Leczenie trądziku – co jeść, a czego unikać?
Istnieje powszechne przekonanie, że w odpowiedniej diecie na trądzik spożywanie czekolady i ostrych przypraw nie jest zalecane, szczególnie wśród nastolatków. Jednakże do tej pory nie przeprowadzono badań o wystarczającej jakości, które jednoznacznie potwierdziłyby negatywny wpływ czekolady na skórę. Czekolada i kakao w słodyczach są często łączone z dużą ilością cukru dodanego. Wysoki indeks glikemiczny tych produktów, wynikający z zawartości prostych węglowodanów, może przyczyniać się do pogorszenia trądziku bardziej niż sama czekolada.
Z kolei badania przekrojowe i kliniczne z grupą kontrolną nie wykazały bezpośredniego związku między spożywaniem ostrych przypraw a nasileniem trądziku. Zaleca się eliminację czekolady i ostrych przypraw jedynie u tych osób, u których obserwuje się wyraźne zaostrzenie zmian skórnych po ich spożyciu. Nie należy wprowadzać takich ograniczeń dietetycznych bez wcześniejszej obserwacji reakcji skóry na dane produkty.
Dieta przy trądziku – co jeść?
Nie ma jednej uniwersalnej diety na trądzik, która będzie skuteczna dla wszystkich. Ważne jest obserwowanie swojej skóry i identyfikowanie produktów, które mogą pogarszać objawy. Istotne jest, aby jadłospis na trądzik był odpowiednio zbilansowanya i zawierał składniki diety mogące wpływać korzystnie na trądzik.
Warzywa i owoce powinny być stałym elementem zbilansowanej diety dla cery trądzikowej. Zaleca się, aby dzienna porcja warzyw i owoców wynosiła 400-800 gramów. To zapewnia odpowiednią ilość witamin, składników mineralnych i błonnika. Warto wybierać owoce o niskim indeksie glikemicznym, takie jak truskawki, jagody czy cytrusy.
Odpowiedni dobór węglowodanów może zmniejszyć trądzik. Należy wybierać węglowodany złożone, które nie powodują gwałtownych skoków poziomu insuliny. Szczególnie polecane są pełnoziarniste produkty zbożowe, gruboziarniste kasze (np. gryczana, jaglana), pełnoziarniste makarony, brązowy ryż i chleb z pełnego przemiału. Aby dodatkowo obniżyć indeks glikemiczny posiłku, należy łączyć węglowodany z białkiem lub tłuszczem, np. dodać orzechy do owsianki lub owoce z jogurtem naturalnym (jeśli nie pogarsza on objawów trądziku).
Warto wzbogacić odpowiednio skomponowaną dietę w produkty bogate w kwasy omega-3. Należy spożywać tłuste ryby morskie, takie jak łosoś czy śledź, dwa razy w tygodniu w porcjach około 150 gramów. Jeśli nie lubisz ryb i owoców morza, rozważ suplementację. W przypadku diet roślinnych polecana jest suplementacja olejem z mikroalg. Dodatkowo warto sięgać po oliwę z oliwek, oleje roślinne, orzechy, nasiona roślin strączkowych i siemię lniane.
Mleko a trądzik
Wpływ spożycia mleka na rozwój trądziku jest tematem wzbudzającym wiele kontrowersji. Większość badań obserwacyjnych koncentrowała się na mleku jako pojedynczym czynniku wpływającym na powstawanie trądziku. Warto jednak zauważyć, że mleko oraz jego przetwory stanowią tylko jedną z wielu grup żywności w codziennej diecie. Na ich spożycie wpływają różne czynniki, takie jak indywidualne preferencje, nawyki rodzinne i uwarunkowania kulturowe. Ponadto, mleko nie jest jednolitą substancją, dlatego analizując jego wpływ na zdrowie, należy uwzględnić wszystkie jego składniki, od makro- i mikroelementów, po procesy przetwarzania i przechowywania na tle całej diety.
Białka mleka, zwłaszcza serwatkowe, mogą zwiększać wydzielanie IGF-1 oraz stymulować jego sygnalizację, co może przyczyniać się do wcześniejszego dojrzewania i utrzymywania się trądziku aż do trzeciej dekady życia. Białka serwatkowe, w tym α-laktoalbuminy, są nośnikami aktywnych biologicznie substancji. Istnieją przypuszczenia, że serwatka, bogata w leucynę, może zaostrzać trądzik, wpływając na proliferację komórek naskórka, wydzielanie androgenów oraz produkcję sebum przez gruczoły łojowe. W porównaniu do innych źródeł białek zwierzęcych, mleko zawiera najwyższe stężenie leucyny.
Suplementy białkowe, popularne w środowisku sportowym, również mogą wpływać na nasilenie trądziku. W kulturystyce i sportach siłowych nadmierne spożycie preparatów zawierających serwatkę i kazeinę często prowadzi do pojawienia się lub pogorszenia objawów trądziku. Spożywanie mleka odtłuszczonego może zwiększać ryzyko powstawania zaskórników, ponieważ w procesie technologicznym często dodaje się do niego białka serwatkowe.
Z drugiej strony, fermentowane produkty mleczne, zawierające laktoferynę oraz bakterie Lactobacillus, mogą redukować stan zapalny skóry i produkcję sebum. Laktoferyna utrudnia kolonizację bakterii Propionibacterium acnes, prowadząc do ich śmierci poprzez uszkodzenie ich błon komórkowych.
Mleko zawiera również kwas palmitynowy, który może wpływać na przebieg trądziku. Ten kwas tłuszczowy aktywuje kinazę mTORC1, która jest zaangażowana w rozwój trądziku. Kwas eikozapentaenowy natomiast hamuje mTORC1. Nasycone kwasy tłuszczowe, obecne głównie w żywności typu fast food, przypominają strukturalnie kwas palmitynowy i mogą nasilać zapalne formy trądziku.
Oprócz składników odżywczych, mleko zawiera również związki o charakterze steroidowym, takie jak androgeny i inne niesteroidowe czynniki wzrostu, które mogą podnosić poziom IGF-1 w surowicy. 5α-pregnanodion i 5α-androstanodion łatwo przekształcają się w DHT, aktywną formę testosteronu, co może zwiększać komedogenność mleka poprzez stymulację produkcji sebum i przyspieszenie keratynizacji.
Węglowodany proste a stan skóry
W wielu badaniach udowodniono, że dieta bogata w cukry proste może sprzyjać powstawaniu zmian trądzikowych. Szczególnie dieta o wysokim indeksie glikemicznym może zwiększać ryzyko występowania trądziku zwykłego. Węglowodany, jako związki organiczne, składają się z atomów węgla, wodoru i tlenu. Zawierają one kilka grup hydroksylowych oraz przynajmniej jedną grupę karbonylową (aldehydową lub ketonową). Charakteryzują się słodkim smakiem i łatwo rozpuszczają się w wodzie. Spożywanie produktów bogatych w węglowodany powoduje wzrost poziomu cukru we krwi, co zależy od ich indeksu glikemicznego. Indeks glikemiczny (IG) jest wskaźnikiem, który określa szybkość wzrostu poziomu cukru we krwi po spożyciu 50 g węglowodanów w porównaniu do wzrostu stężenia cukru we krwi po spożyciu 50 g czystej glukozy.
Dieta na trądzik różowaty
Dieta na trądzik różowaty - czego unikać?
Dieta dla osób z trądzikiem różowatym powinna opierać się na świeżych, minimalnie przetworzonych produktach. Poniżej przedstawiono listę składników, których należy unikać.
Cukry proste
Proste węglowodany mogą pogarszać stan zapalny w organizmie i stan cery trądzikowej i powinny być wyeliminowane z diety.
Tłuszcze
Zaleca się unikanie tłuszczów w walce z trądzikiem, szczególnie tych nasyconych, które mogą zaostrzać objawy trądziku różowatego.
Alkohol
Spożywanie alkoholu, zwłaszcza wysokoprocentowego, może prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi, co nasila objawy trądziku różowatego, zwłaszcza rumień.
Fast food i smażone potrawy
Należy unikać produktów wysokoprzetworzonych typu fast food, takich jak pizza i hamburgery, a także wszelkich smażonych potraw oraz produktów bogatych w tłuszcze nasycone.
Dieta na trądzik - przykładowy jadłospis
Dieta a trądzik. Co jeść na trądzik? - przykładowy jadłospis
- Śniadanie: Owsianka z owocami - płatki owsiane ugotowane na wodzie lub mleku roślinnym, z dodatkiem świeżych owoców takich jak jagody, truskawki lub banan, posypane orzechami i nasionami chia.
Herbata zielona - bogata w przeciwutleniacze, wspomaga walkę ze stanami zapalnymi skóry.
- Drugie Śniadanie: Smoothie warzywno-owocowe - blendowane szpinak, jarmuż, zielone jabłko, ogórek i sok z cytryny. Dodaj nasiona lnu lub chia dla dodatkowej dawki błonnika i omega-3.
- Obiad: Grillowana pierś z kurczaka - doprawiona ziołami (np. rozmarynem, tymiankiem) i podana z komosą ryżową oraz pieczonymi warzywami (marchew, brokuły, papryka).
Sałatka z awokado i pomidorem - mieszanka sałat z kawałkami awokado, pomidorów, ogórka i czerwoną cebulą, skropiona oliwą z oliwek i sokiem z cytryny.
- Podwieczorek: Jogurt naturalny z orzechami - niskotłuszczowy jogurt naturalny z dodatkiem orzechów włoskich, migdałów oraz niewielkiej ilości miodu.
- Kolacja: Pieczony łosoś z warzywami - łosoś pieczony w folii z cytryną, czosnkiem i ziołami, podany z pieczonymi warzywami (np. cukinia, bakłażan, papryka).
Quinoa sałatka - quinoa zmieszana z ogórkiem, pomidorem, czerwoną cebulą, natką pietruszki i dressingiem z oliwy z oliwek i soku z cytryny.
Podany jadłospis na trądzik zwyczajny jest bogaty w przeciwutleniacze, błonnik i zdrowe tłuszcze, które wspomagają zdrowie skóry i mogą pomóc w łagodzeniu objawów trądziku. Unikanie cukrów prostych, tłuszczów nasyconych i alkoholu jest kluczowe w walce z trądzikiem.
