Spis treści
- Co może wywołać zapalenie wątroby?
- Główne objawy zapalania wątroby
- Leczenie
- Wirusowe zapalenie wątroby
- Ostre zapalenie wątroby
- Żywienie w ostrym zapaleniu wątroby
- Przewlekłe zapalenie wątroby
- Żywienie w przewlekłym zapaleniu wątroby
- Marskość wątroby
- Choroba stłuszczenia wątroby
- Produkty zalecane i przeciwskazane – dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu
- Zalecenia żywieniowe – podsumowanie
- Sanprobi 4 Enteric
- Przykładowy dzień diety w chorobach wątroby
- Bibliografia
Choroby wątroby obejmują szereg jednostek chorobowych, z których najczęściej występują: ostre i przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby i choroba stłuszczeniowa wątroby. W leczeniu tych chorób żywienie jest jednym z kluczowych elementów terapii. Wytyczne dotyczące żywienia osoby chorej powinny uwzględniać indywidualne potrzeby organizmu oraz fazę choroby. W przebiegu choroby możemy spotkać się z trudnościami takimi jak brak łaknienia, wzdęcia, zaburzenia trawienia czy uczucie pełności.
Co może wywołać zapalenie wątroby?
Zapalenie wątroby można podzielić na kilka rodzajów, ze względu na źródło pochodzenia:
- Wirusowe zapalenie wątroby – jest ono wywoływane przez wirusy typu A, B, C, D oraz E. Największe zagrożenie stanowią przenoszone poprzez krew wirusy typu B oraz C, które bardzo często nie powodują widocznych dla pacjenta objawów. Wirusowe zapalenie wątroby typu C należy do grupy chorób śmiertelnych.
- Bakteryjne zapalenie wątroby – ten rodzaj zapalenia wywoływany jest przez bakterie takie jak gronkowce, paciorkowce, drożdżaki. Jest to bardzo rzadka odmiana zapalenia wątroby.
- Alkoholowe zapalenie wątroby – występuje na skutek nadmiernego spożycia alkoholu, ponieważ to właśnie w obrębie wątroby gromadzą się toksyczne substancje odseparowane w procesie metabolizmu alkoholu etylowego. Aby zahamować proces rozwoju choroby należy całkowicie zrezygnować z alkoholu. W przeciwnym razie możemy doprowadzić do marskości wątroby.
- Autoimmunologiczne zapalenie wątroby – polega ono na atakowaniu tkanek wątroby przez własny organizm, na skutek niewłaściwego działania układu odpornościowego. Przyczyny jego występowania nie są znane. Nierzadko towarzyszy mu występowanie w organizmie innych chorób autoimmunologicznych, np. niedoczynności tarczycy.
Główne objawy zapalenia wątroby
Wśród głównych objawów możemy wyróżnić:
- przewlekłe osłabienie organizmu
- podwyższona temperatura lub gorączka
- ból brzucha usytuowany po prawej stronie
- niestrawność, mdłości
- powiększona wątroba
Diagnostyka zapalenia wątroby opiera się na wykonaniu szeregu badań, do których należą pełna morfologia krwi, wykonanie prób wątrobowych, sprawdzenie poziomu transaminaz wątrobowych oraz stężenia albumin w surowicy.
Leczenie
Leczenie jest zależne od rodzaju zapalenia z jakim zmaga się organizm. Do jego określenia oraz rozpoznania przyczyn występowania konieczne jest wykonanie szeregu badań. Zapalenie wątroby leczone jest farmakologicznie, ale równie ważnym elementem jest przestrzeganie odpowiedniej diety oraz zaprzestanie picia alkoholu. Przeszczep wątroby konieczny jest tylko w momencie, gdy zapalenie wątroby jest w stopniu zaawansowanym lub leczenie nie przynosi efektów.
Wirusowe zapalenie wątroby
Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) to ostra choroba zakaźna, powodująca uszkodzenie wątroby przez wirusy hepatotropowe. Gdy przedostaną się do komórek wątrobowych, namnażają się, powodując uszkodzenie i martwicę hepatocytów. Wyróżnia się kilka typów wirusów wywołujących wirusowe zapalenie wątroby: typ A, typ B, typ C, typ D, typ E, typ G, TTV i SENV. Po przebytej chorobie organizm nabywa dożywotnią odporność na wirusy zapalenia wątroby. Jeśli chodzi o objawy to istnieje zespół objawów wspólny dla wszystkich typów WZW czyli stany podgorączkowe, osłabienie, łatwe męczenie się, ból brzucha, wzdęcia.
- WZW typu A – Schorzenie to określane jest często mianem „choroby brudnych rąk” bądź żółtaczki pokarmowej. Do zakażenia wirusem dochodzi na drodze pokarmowej: przez spożycie zakażonej wody lub produktów (na przykład niemytych owoców, warzyw, surowego mleka, owoców morza).
- WZW typu B – chorobę tę nazywa się „żółtaczką wszczepienną”, ponieważ źródłem zakażenia jest kontakt z krwią i płynami ustrojowymi nosiciela. Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas zabiegów medycznych i kosmetycznych, ale również podczas akupunktury czy wykonywania tatuażów.
- WZW typu C – Drogi zakażeń są podobne jak przy WZW typu B. WZW typu C przebiega jednak łagodniej, w większości przypadków nawet bezobjawowo
- WZW typu D – Ten wirus nie występuje oddzielnie, lecz pojawia się u osób chorujących na WZW typu B. Dochodzi albo do jednoczesnego zakażenia dwoma rodzajami wirusów (koinfekcja), albo do nadkażenia nosiciela WZW typu B wirusem WZW typu D (superinfekcja), co przeważnie doprowadza do zaostrzenia objawów chorobowych.
- WZW typu E – Choroba ta przenosi się drogą pokarmową. WZW typu E nie przechodzi w postać przewlekłą. Jest chorobą niebezpieczną głównie dla kobiet w trzecim trymestrze ciąży.
- WZW typu G – Zakażenie wirusem odbywa się drogą parenteralną. Wirus ten nie przyczynia się do wywołania ostrego zapalenia wątroby – przebieg choroby jest na ogół łagodny.
- Wirus TTV – Wirus szerzy się drogą pokarmowa i parenteralną. Choroba ma zwykle łagodny przebieg.
- Wirus SENV – Zakażenie odbywa się drogą parenteralną i być może także w inny sposób, czego na razie nie udowodniono. Wirus SENV często występuje u osób chorych na przewlekłe zapalenie wątroby typu B i C.
Ostre zapalenie wątroby
Ostre wirusowe zapalenie wątroby najczęściej wywołane jest przez wirusy: WZW typu A, WZW typu B, WZW typu C, z czego za ponad 50% przypadków odpowiada WZW typu A. Większość ostrych stanów zapalnych wątroby doprowadza do unieszkodliwienia czynnika wywołującego, a następnie do oczyszczenia i odbudowy uszkodzonych tkanek, po czym samoistnie wygasa. Jednak w przypadku nie dającej się usunąć przyczyny, np. oporny wirus, wada metabolizmu, zaburzenia układu odpornościowego (autoimmunologiczne zapalenie wątroby, autoimmunologiczne zapalenie dróg żółciowych), zapalenie przechodzi w stan przewlekły, przybierając postać przetrwałego lub aktywnego przewlekłego zapalenia wątroby.
Żywienie w ostrym zapaleniu wątroby
W przypadku ostrego zapalenia wątroby obserwuje się gorszą tolerancję tłuszczów. Zalecana jest dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczu oraz zwiększeniem podaży węglowodanów (nawet do 70%). Kaloryczność diety powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb organizmu. W jadłospisie osoby chorej powinny znaleźć się potrawy na bazie ryżu białego, mąki, drobnych kasz, gotowanych warzyw (dozwolonych), ale także owoców w formie przecierów i kompotów (z wyłączeniem owoców pestkowych i ciężkostrawnych).
Kiedy stan chorobowy się wyrówna, zaleca się zwiększenie białka od 1,2 do 1,5 g na kilogram masy ciała, w celu ochrony komórek wątroby. Ilość tłuszczu jest w tym okresie uzależniona od indywidualnej tolerancji chorego. Warto pamiętać, by podaż nie wynosiła więcej niż 1 g na kilogram masy ciała. Dobrze tolerowane są oleje roślinne oraz masło. W momencie pojawienia się biegunek tłuszczowych, ilość tłuszczu w diecie należy ograniczyć.
Po przebyciu choroby zaleca się stosowanie diety przez okres 6 miesięcy, a przez okres 12 miesięcy eliminację napojów alkoholowych. Należy obserwować organizm chorego pod kątem tolerancji produktów i dostosować okres rekonwalescencji do jego organizmu – jeśli coś szkodzi, należy to automatycznie wyeliminować.
Przewlekłe zapalenie wątroby
Do najczęstszej przyczyny przewlekłego zapalenia wątroby należy przebycie jej ostrego zapalenia. Dodatkowo u około 80% osób zakażonych wirusem WZW typu C dochodzi do rozwoju właśnie przewlekłej infekcji. W przypadku stanu przewlekłego dietoterapia nie jest głównym punktem leczenia, ale działa wspomagająco i na pewno nie zaszkodzi. Choroba może występować jako przetrwałe lub aktywne zapalenie wątroby. W pierwszym przypadku jest to niewygasłe jeszcze zapalenie po stanie ostrym. Wówczas nie jest potrzebne specjalne leczenie, poza przestrzeganiem odpowiedniej diety i stylu życia. Postać aktywna PZW polega na samoistnym utrzymywaniu się procesu zapalnego w wątrobie. Jest to stan uleczalny, jednak leczenie wymaga sporej ilości czasu. Natomiast nieleczone może prowadzić do marskości wątroby.
Dieta w przewlekłym zapaleniu wątroby
Dietoterapia w stanie przewlekłym zależna jest od kilku czynników:
- stanu odżywienia i stanu klinicznego pacjenta,
- czasu trwania choroby,
- występowania powikłań ze strony innych narządów.
W przewlekłym zapaleniu wątroby zaleca się dietę łatwostrawną, która jest jednocześnie niskotłuszczowa i wysokobiałkowa. Podaż białka powinna zostać zwiększona w celu stymulacji procesu regeneracji komórek wątrobowych. Źródła białka, które warto uwzględnić to m.in. twaróg, jogurt, kefir, mięso z kurczaka i indyka, ryby takie jak: dorsz, sandacz, tuńczyk, mintaj, chude wędliny, białka jaja. W diecie należy ograniczyć spożywanie wołowiny, cielęciny i wieprzowiny. Dieta powinna być odpowiednio zbilansowana: dostarczać odpowiednią ilość energii oraz składników odżywczych, witamin i minerałów. Zdarza się, że w przypadku znacznych niedoborów niezbędna jest suplementacja. Zaleca się spożywanie mniejszych objętościowo posiłków nawet 5-6 razy dziennie. Z codziennego żywienia należy wykluczyć potrawy tłuste, ostre przyprawy, grzyby, potrawy smażone i marynowane, ciasta z dużą zawartością cukrów prostych i tłuszczy nasyconych.
Marskość wątroby
Marskość wątroby to choroba przewlekła i nieodwracalna, charakteryzująca się postępującym włóknieniem miąższu, które prowadzi do zwyrodnienia i ogniskowej martwicy komórek wątrobowych. Jest ona końcowym stadium większości przewlekłych chorób wątroby. W marskości włóknienie osiąga tak duże natężenie, że dochodzi do całkowitego zatarcia struktury anatomicznej miąższu wątroby. Wątroba staje się pofałdowana i nierówna. Zamiast ze zrazików składa się z tzw. guzków regeneracyjnych. Kontakt takich guzków z naczyniami krwionośnymi i drogami żółciowymi jest bardzo ograniczony. Prowadzi to do niedokrwienia a w konsekwencji do martwicy komórek wątrobowych i postępującej utraty czynnego miąższu wątroby. W wyniku tego wątroba przestaje spełniać swoje fizjologiczne funkcje, czyli nie przetwarza składników odżywczych, leków i hormonów, nie usuwa toksyn z organizmu oraz nie produkuje żółci, potrzebnej do trawienia tłuszczu.
Marskości wątroby nie da się odwrócić, można jedynie zahamować jej proces. Jeżeli w porę nie zostanie zastosowane odpowiednie leczenie, a w przypadku pacjentów nadużywających alkoholu, nie zostanie zachowana całkowita abstynencja, to jedynym ratunkiem może okazać się przeszczep wątroby. Marskość wątroby przyczynia się do powstania wielu groźnych dla zdrowia i życia powikłań, do których należą: żylaki przełyku, hemoroidy, wodobrzusze oraz encefalopatia.
Choroba stłuszczeniowa wątroby
Choroba stłuszczeniowa wątroby polega na zwiększeniu zawartości tłuszczu w tkance wątrobowej. Chorobie towarzyszą nacieki zapalne i ogniska martwicze. Przyczyną choroby mogą być czynniki toksyczne np. alkohol, otyłość, cukrzyca, stosowanie skrajnych diet odchudzających, nadmierne spożycie tłuszczu przy niedoborze białka, nadmierne spożycie sacharozy i fruktozy, niedobór choliny.
Najlepszym sposobem leczenia stłuszczenia wątroby jest eliminacja czynników sprzyjających temu procesowi, czyli zaprzestanie spożycia alkoholu, właściwe leczenie cukrzycy, rozsądne prowadzenie diet odchudzających, stosowanie diety bogatobiałkowej i niskotłuszczowej. W przypadku nadwagi i otyłości konieczna jest dieta redukcyjna. Należy też ograniczyć spożycie cukrów prostych i słodyczy oraz bezwzględnie wykluczyć z diety alkohol.
Zapalenie wątroby - dieta, produkty zalecane i przeciwskazane - dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu
Produkty zalecane:
- Produkty zbożowe: pieczywo pszenne, płatki owsiane, płatki kukurydziane, ryż biały, cienki makaron, kasza manna, kasza kuskus, biszkopty, sucharki.
- Mleko i produkty mleczne: chude mleko, jogurty, kefir, chude sery twarogowe, maślanka, serki homogenizowane.
- Jaja: białko, 1 całe jajko na tydzień.
- Mięso, ryby, wędliny: mięso z kurczaka, indyka, cielęcina, chuda wołowina, mięso z królika, wędliny drobiowe, polędwica, chude ryby (dorsz, mintaj, okoń, szczupak, lin, sandacz, morszczuk, halibut) oraz tłuste ryby (pstrąg tęczowy, sardynka, śledź, makrela, łosoś, węgorz).
- Tłuszcze: olej rzepakowy, słonecznikowy, oliwa, masło w ograniczonych ilościach.
- Warzywa: marchew, kalafior, buraki, dynia, szpinak, kabaczek, fasolka szparagowa, młody zielony groszek, gotowane, przecierane, drobno siekane, na surowo: zielona sałata, pomidory bez skórki, gotowane ziemniaki.
- Owoce: dojrzałe bez skórki i pestek, jabłka pieczone lub gotowane, morele, brzoskwinie – gotowane, maliny, porzeczki, czarne jagody – w postaci przecieru.
- Zupy: zupy warzywne na chudych wywarach mięsnych, zupy zaprawiane chudym mlekiem lub jogurtem naturalnym.
- Przyprawy i sosy: koper, pietruszka, majeranek, kminek, bazylia, oregano, wanilia, cynamon.
- Desery: musy owocowe, galaretki, budynie na chudym mleku, miód pszczeli.
- Napoje: woda mineralna niegazowana, słaba herbata, kompoty owocowe, rozcieńczone soki owocowe i warzywne.
Produkty przeciwskazane:
- Produkty zbożowe: pieczywa razowe, kasza gryczana, kasza pęczak, brązowy ryż, brązowy makaron, rogaliki francuskie.
- Mleko i produkty mleczne: mleko tłuste, ser biały tłusty, sery żółte i topione, sery pleśniowe, ser feta, tłusta śmietana.
- Jaja: jajecznica smażona na tłuszczu/boczku.
- Mięso, ryby, wędliny: tłuste mięso wołowe i wieprzowe, mięso z kaczki, gęsi, baranina, mięso smażone, w panierce, tłuste wędliny, salami, kaszanka, pasztetowa, parówki, mielonki, konserwy mięsne, ryby smażone i wędzone.
- Tłuszcze: smalec, słonina, boczek.
- Warzywa: warzywa kapustne, cebula, szczypior, papryka, ogórki, rzodkiewki, nasiona roślin strączkowych, smażone ziemniaki.
- Owoce: gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, owoce suszone, orzechy.
- Zupy: kapuśniaki, grochówka, fasolowa, zupy zaprawiane śmietaną, na wywarach z kości, tłuste rosoły, zupy z proszku.
- Przyprawy i sosy: sosy na zasmażkach, majonez, musztarda, papryka chili, curry, pieprz.
- Desery: kremy, lody, sosy na śmietanie, torty, pączki, tłuste ciasta, np. francuskie, przemysłowe wyroby cukiernicze, czekolada, batony.
- Napoje: kawa, mocna herbata, mocne kakao, napoje gazowane, napoje typu cola, alkohol.
Dieta przy zapaleniu wątroby - zalecenia żywieniowe
- Spożywaj produkty, które łatwo ulegają trawieniu i nie obciążają przewodu pokarmowego.
- Spożywaj 5–6 niewielkich posiłków w ciągu dnia, zgodnie z zasadą „jem mniej, a częściej”
- Wyklucz z diety produkty ciężkostrawne, zawierające duże ilości błonnika, wzdymające oraz ostre przyprawy.
- Ogranicz spożycie tłuszczu do 45–50 g/d (tłuszcze zalecane: olej rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa, masło)
- Spożywaj posiłki gotowane, pieczone w folii lub duszone.
- Spożywaj posiłki w spokojnej atmosferze, nigdy w pośpiechu.
- Wyeliminuj alkohol ze swojej diety.
Sanprobi 4 Enteric
Sanprobi 4 Enteric ma potwierdzoną w badaniach naukowych skuteczność, opierającą się na wsparciu funkcjonowania osi jelito-wątroba.
Wskazaniami do zastosowania Sanprobi 4Enteric są:
- ochrona bariery jelitowej, głównie w mechanizmie hamowania wzrostu bakterii patogennych. Konsekwencją tego jest wsparcie reakcji odpornościowych organizmu, łagodzenie objawów zespołu jelita nadwrażliwego, minimalizacja ryzyka zakażeń po zabiegach chirurgicznych. To znajduje odzwierciedlenie w prawidłowej gospodarce tłuszczowo-węglowodanowej i może być uzupełnieniem terapii choroby stłuszczeniowej wątroby.
- stymulacja syntezy krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych o działaniu przeciwotyłościowym.
Składnikami aktywnymi w Sanprobi 4 Enteric są 4 szczepy bakterii probiotycznych: Lactococcus lactis Rosell® – 1058, Lactobacillus casei Rosell® – 215, Lactobacillus helveticus Rosell® – 52 oraz Bifidobacterium bifidum Rosell® – 71. Liczba bakterii w kapsułce wynosi 1 x 10^9 CFU.
Produkt Sanprobi 4 Enteric zalecany jest osobom, u których istnieje potrzeba wsparcia integralności bariery jelitowej oraz redukcja stopnia stłuszczenia wątroby i poprawa funkcji metabolicznych.
Bibliografia:
- Hryniewiecki L, Żywienie w chorobach wątroby.
- J. Hasik, J. Gawęcki, Żywienie człowieka zdrowego i chorego, tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 197-186.
- Krygier T., Zawistowska Z., Żywienie w chorobach wątroby, PZWL, Warszawa 1984.
- Brühl W., Choroby wątroby i dróg żółciowych, tłum. J. Hornik, PZWL, Warszawa 1972.
- H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2009.
- D. Włodarek, (red), Dietoterapia, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014.
- Chomicka E., Wątroba, Wydawnictwo Buchman, Warszawa 2006.
- Wieczorek-Chełmińska Z., Żywienie w chorobach wątroby, dróg żółciowych i trzustki, PZWL, Warszawa 2009.
Post powstał we współpracy z marką Sanprobi.