Spis treści
- Rodzaje cukrzycy
- Cukrzyca typu 2
- Cukrzyca typu 2 – czynniki ryzyka
- Cukrzyca typu 2 – leczenie
- Cel leczenia dietetycznego
- Węglowodany i błonnik pokarmowy
- Białko
- Tłuszcze
- Alkohol
- Inna płyny
- Cukier i substancje słodzące
- Produkty zalecane i niewskazane
- Aktywność fizyczna
- Zalecenia żywieniowe – podsumowanie
- Sanprobi Barrier
- Przykładowy dzień diety odpowiedniej przy cukrzycy typu 2
- Bibliografia
Rodzaje cukrzycy
- Cukrzyca typu 1 – całkowity niedobór insuliny
- Cukrzyca typu 2 – niedobór insuliny i/lub insulinooporność
- Specyficzne typy cukrzycy (np. powikłania polekowe, endokrynopatie)
- Cukrzyca ciężarnych
Cukrzyca typu 2
Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, charakteryzującą się podwyższonym poziomem cukru we krwi. Cukrzyca typu 2 jest nazywana cukrzycą starszych osób, ze względu na grupę pacjentów, którą dotyka. Niestety, ze względu na ciągły rozwój społeczeństwa i różne czynniki środowiskowe, chorują na nią coraz młodsi pacjenci.
Cukrzyca typu 2 – czynniki ryzyka
Rozwój cukrzycy jest zależny od szeregu czynników, w tym czynników środowiskowych, behawioralnych i genetycznych. Wśród najważniejszych należy wymienić:
- nadmierną masę ciała (nadwagę i otyłość)
- nieprawidłowy sposób żywienia,
- rodzinne występowanie cukrzycy,
- palenie tytoniu,
- brak aktywności fizycznej,
- nadciśnienie tętnicze (≥ 140/90 mm Hg),
- zaburzenia gospodarki lipidowej (wysokie stężenie triglicerydów, niskie stężenie cholesterolu frakcji HDL),
u kobiet dodatkowo:
- przebytą cukrzycę ciążową,
- urodzenie dziecka o masie ciała większej niż 4 kg,
- zespół policystycznych jajników.
Cukrzyca typu 2 – leczenie
Leczenie cukrzycy typu 2 jest kompleksowe i wymaga stosowania równocześnie kilku metod. Należą do nich metody niefarmakologiczne, czyli edukacja, leczenie dietetyczne, wysiłek fizyczny, a także leczenie farmakologiczne. Ponadto konieczne jest leczenie czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
W leczeniu cukrzycy typu 2 ogromne znaczenie ma zaangażowanie pacjenta w terapię, ponieważ bardzo skuteczne są dieta i regularna aktywność fizyczna. Lekiem pierwszego rzutu jest metformina, która zmniejsza insulinooporność. Jeżeli, mimo leczenia, wartości glikemii nadal się zwiększają, intensyfikuje się terapię poprzez dołączanie kolejnych leków doustnych lub podawanych podskórnie. Nieskuteczność takiego leczenia oznacza całkowity brak wydzielania insuliny przez trzustkę i wymaga przejścia do kolejnego etapu leczenia, czyli stosowania insuliny.
Cukrzyca prowadzi do rozwoju przewlekłych powikłań tj. stopy cukrzycowej, ślepoty czy niewydolności nerek.
Cel leczenia dietetycznego
Celem leczenia dietetycznego w cukrzycy typu 2 jest przede wszystkim normalizacja wskaźników metabolicznych, takich jak glikemia, HbA1c i lipidy. Poza tym istotne jest także zapobieganie wczesnym i późnym powikłaniom cukrzycowym, osiągnięcie należnej masy ciała i utrzymanie jej na prawidłowym poziomie, a także dostarczenie odpowiedniej ilości energii oraz składników pokarmowych potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Dieta w cukrzycy typu 2 – węglowodany i błonnik pokarmowy
Ilość węglowodanów w diecie ustalamy po uprzednim ustaleniu ilości białka i tłuszczów. Najczęściej zapotrzebowanie na węglowodany waha się od 45% do 70%. W leczeniu dietetycznym większości pacjentów diabetologicznych udział węglowodanów można planować tak jak dla osób zdrowych, pod warunkiem, że wybierzemy węglowodany złożone oraz produkty węglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym. Produkty te powodują niższy wzrost stężenia glukozy we krwi po posiłku.
Minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić 25 g lub 15 g/1000 kcal diety. Należy dążyć do zwiększenia spożycia błonnika pokarmowego przez włączenie co najmniej 2 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw bogatych w błonnik. Odpowiednia podaż błonnika pokarmowego jest jednym z podstawowych elementów dietoterapii cukrzycy. Błonnik pokarmowy, szczególnie jego rozpuszczalne w wodzie frakcje, spowalnia tempo opróżniania żołądka oraz proces trawienia i wchłaniania, co w efekcie obniża poposiłkowa glikemię.
Dieta w cukrzycy typu 2 – białko
W diecie pacjentów z cukrzycą ilość białka powinna być ustalana indywidualnie, w zależności od stanu zdrowia i stanu odżywienia pacjenta. W większości przypadków ilość białka jest zbliżona do rekomendacji dla osób zdrowych. Zalecana podaż białka waha się od 20-30% wartości energetycznej diety. Zwiększenie udziału białka nie prowadzi do wzrostu glikemii, ale zwiększa odpowiedź insulinową, co skutkuje istotną redukcją HbA1c. Ponadto większa podaż białka zmniejsza uczucie głodu, wpływa na uczucie sytości, zwiększa termogenezę poposiłkową, zwiększa insulinowrażliwość oraz zmniejsza ryzyko utraty masy mięśniowej w czasie stosowania diet redukcyjnych. Podaż białka w ilości 0,8-1 g/kg mc zaleca się tylko pacjentom z cukrzycą i współistniejącą przewlekłą chorobą nerek. Pozostali pacjenci z cukrzycą nie powinni ograniczać spożycia białka poniżej 1 g/kg mc/d.
Tłuszcze
Udział tłuszczu w diecie powinien być taki jak w diecie osób zdrowych – powinien wahać się od 25% do 40% wartości energetycznej diety. Jednakże nie sama ilość tłuszczu ma znaczenie, ale jego rodzaj. Tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety, tłuszcze jednonienasycone do 20% wartości energetycznej diety, natomiast tłuszcze wielonienasycone ok. 6-10% wartości energetycznej. Izomery trans kwasów tłuszczowych ograniczamy do tak niskiej ilości, jak tylko jest to możliwe. Źródłem tłuszczu w diecie powinny być głównie oleje roślinne, orzechy, nasiona i tłuste ryby morskie.
Alkohol
Osoby ze zdiagnozowaną cukrzycą powinny wiedzieć, że alkohol hamuje proces uwalniania glukozy z wątroby. Spożywanie alkoholu, zwłaszcza jeżeli nie towarzyszy temu spożycie posiłku, może doprowadzić do niedocukrzenia, czyli tzw. hipoglikemii. Zrezygnować ze spożycia alkoholu szczególnie powinny osoby z hipertrójglicerydemią, neuropatią, przebytym zapaleniem trzustki oraz chorzy leczeni insuliną.
Alkohol jest również produktem wysokoenergetycznym, 1g czystego alkoholu dostarcza 7 kcal. Zaleca się ograniczyć jego ilość do maksymalnie 20 g (w przeliczeniu na czysty etanol) dla kobiet i 30 g dla mężczyzn. Alkohol nie powinien być spożywany bez posiłku.
Inne płyny
Zapotrzebowanie na płyny powinno zostać ustalone indywidualnie w zależności od stanu klinicznego pacjenta, jego aktywności fizycznej oraz innych czynników, które mogą mieć wpływ na nawodnienie organizmu. Głównym źródłem płynów w diecie pacjenta z cukrzycą powinna być woda o niskiej zawartości sodu. W diecie osób z cukrzycą bezwzględnie należy ograniczyć spożycie napojów będących źródłem węglowodanów łatwo przyswajalnych tj. soków i słodkich napojów.
Cukier i substancje słodzące
Substancje intensywnie słodzące, jako substytuty cukru, mogą być bezpiecznie stosowane w leczeniu dietetycznym osób dorosłych z cukrzycą, pod warunkiem nieprzekraczania dozwolonych dawek. Nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru, a stosowanie alkoholi wielowodorotlenowych powinno być ograniczone.
Niskokaloryczne substancje słodzące (środki intensywnie słodzące) nazywane potocznie słodzikami, to substancje dodatkowe dodawane do żywności i napojów w celu nadania smaku słodkiego, bez jednoczesnego zwiększania wartości energetycznej lub przy niewielkim jej zwiększeniu.
W Polsce (oraz w UE) do stosowania dopuszczone są następujące substancje intensywnie słodzące: acesulfam K (E950), aspartam (E951), kwas cyklaminowy i jego sole – sodowa i wapniowa (E952), sacharyna i jej sole – sodowa, potasowa i wapniowa (E954), taumatyna (E957), neohesperydyna DC (E959), sukraloza (E955), neotam (E961), sole aspartamu i acesulfamu (E962), glikozydy stewiolowe (E960) oraz erytrytol (E968).
Badania sugerują, że pokarmy i napoje słodzone substancjami intensywnie słodzącymi (stosowane zamiast bardziej kalorycznych pokarmów i napojów) mogą sprzyjać ograniczaniu spożycia energii. Kilka badań epidemiologicznych i klinicznych wskazuje, że ograniczenie lub zastąpienie napojów słodzonych cukrem ich nisko- lub bezkalorycznymi zamiennikami korzystnie wpływa na masę ciała zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Substancje intensywnie słodzące mogą być uznawane za dobre substytuty cukru, które przy nieprzekraczaniu dozwolonych dawek, mogą być bezpiecznie stosowane przez dorosłe osoby z zaburzeniami glikemii. Należy podkreślić, że włączenie do diety substancji intensywnie słodzących czy też produktów o obniżonej wartości energetycznej z ich dodatkiem nie może być jedyną strategią dietoterapii cukrzycy.
Dieta w cukrzycy typu 2 - produkty zalecane i niewskazane
Produkty zalecane:
- Produkty zbożowe - pieczywo razowe, żytnie, graham, grube kasze typu pęczak, gryczana, makarony z mąki pełnoziarnistej, ryż brązowy, płatki owsiane.
- Warzywa i owoce: świeże lub krótko gotowane.
- Mleko i produkty mleczne: twaróg chudy, mleko o obniżonej zawartości tłuszczu, jogurty naturalne, kefir, maślanka, serek wiejski lekki, mozzarella lekka, jaja (w ograniczonej ilości).
- Mięso, ryby: kurczak, indyk, cielęcina, wołowina, królik, dorsz, mintaj, łosoś, makrela, pstrąg, sandacz, halibut.
- Tłuszcze: oliwa, olej rzepakowy.
- Zupy: czyste, jarzynowe, na wywarach warzywnych.
- Potrawy mięsne i rybne: gotowane, duszone, pieczone w folii lub pergaminie.
- Napoje: woda, soki warzywne, herbata, kawa.
Produkty niewskazane:
- Produkty zbożowe - pieczywo pszenne, mąka pszenna, rozgotowane kasza, ryż lub makaron.
- Warzywa i owoce: rozgotowane, zblendowane, zasmażane, oprószone mąką, frytki, bardzo dojrzałe banany i winogrona, owoce z puszki, owoce suszone.
- Mleko i produkty mleczne: tłuste mleko, tłusta śmietana, tłuste sery, słodzone desery mleczne.
- Mięso, ryby: wieprzowina, baranina, gęś, kaczka, podroby, tłuste wędliny, salami, kiełbasy, parówki, boczek, ryby panierowane, jajecznica na boczku.
- Tłuszcze: masło, słonina, smalec, margaryny twarde.
- Zupy: na wywarach z kości, podprawione zasmażką i śmietaną.
- Potrawy mięsne i rybne: panierowane, smażone w głębokim tłuszczu.
- Napoje: alkohol, napoje z dodatkiem cukru, soki owocowe.
- Cukier i słodycze: miód, cukier biały, cukier brązowy, batony, chałwa, tłuste desery, czekolada mleczna.
Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna jest wskazana, ale powinna być dostosowana do możliwości danej osoby. Zaleca się regularny wysiłek fizyczny, który prowadzi do zmniejszenia isnulinooporności. Najlepszy jest szybki marsz, najlepiej 30 minut dziennie lub przynajmniej 3 razy w tygodniu.
Zalecenia żywieniowe - podsumowanie
- Kaloryczność diety jest dobierana indywidualnie.
- Podział makroskładników powinien być mniej więcej taki: białko 20%, tłuszcze 35%, węglowodany 45%.
- Ograniczyć należy spożycie soli kuchennej, tłuszczów zwierzęcych, słodyczy i alkoholu.
- Główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe o niskim i średnim indeksie glikemicznym (np. pieczywo żytnie, płatki owsiane, grube kasze, ciemny ryż, ciemny makaron).
- Zwiększyć należy spożycie warzyw, które są dobrym źródłem błonnika pokarmowego i składników o działaniu antyoksydacyjnym. Wybieraj owoce o niższym indeksie glikemicznym np. owoce cytrusowe lub jagodowe.
- Ogranicz spożycie czerwonego mięsa. Wybieraj inne źródła białka tj. drób, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych.
- Wśród wskazanych technik kulinarnych możemy wyróżnić gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w folii lub w pergaminie.
- Jedz regularnie i unikaj głodówek. Regularność posiłków jest bardzo ważna dla uniknięcia wahań stężenia glukozy we krwi.
- Pamiętaj o piciu wody. Woda jest konieczna do procesów metabolicznych w organizmie i wspomaga również usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii z organizmu.
Sanprobi Barrier
Sanprobi Barrier to probiotyk wieloszczepowy, który zawiera unikalną kompozycję dziewięciu szczepów probiotycznych, starannie dobranych, które utrzymują i wspierają pracę bariery jelitowej. 1 kapsułka Sanprobi Barrier zawiera bakterii ≥2,5 x 10 CFU/g. żywych szczepów bakterii:
- Bifidobacterium lactis W52
- Lactobacillus brevis W63
- Lactobacillus casei W56
- Lactococcus lactis W19
- Lactococcus lactis W58
- Lactobacillus acidophilus W37
- Bifidobacterium bifidum W23
- Lactobacillus salivarius W24
- Bifidobacterium lactis W51
Bariera jelitowa stanowi wysoce selektywną ochronę pomiędzy organizmem człowieka a światem zewnętrznym. Do jej głównych zadań należą m.in.
- odpowiednia selekcja i wchłanianie korzystnych dla zdrowia składników odżywczych,
- ochrona przed toksynami i potencjalnymi patogenami,
- zapobieganie przedostawaniu się toksyn z przewodu pokarmowego do organizmu,
- optymalizacja procesów eliminacji szkodliwych substancji z organizmu.
Zaburzenia bariery jelitowej mają także ścisły związek z powstawaniem tzw. endotoksemii, czyli gromadzeniem toksyn pochodzenia bakteryjnego (głównie lipopolisacharydów i peptydoglikanów pochodzących od bakterii Gram-ujemnych w jelicie cienkim i grubym). Endotoksemia może mieć niekorzystny wpływ na ludzkie zdrowie. W badaniach naukowych obserwowano związek pomiędzy endotoksemią a progresją cukrzycy typu 2, schorzeniami układu naczyniowego (miażdzycą) a także z niekorzystnym rokowaniem w chorobach wątroby. Uważa się także, że endotoksemia może sprzyjać nadwadze i otyłości.
Przykładowy dzień diety odpowiedniej przy cukrzycy typu 2
Poniżej przygotowałam do pobrania przykładowy, darmowy dzień diety odpowiedni przy cukrzycy typu 2.
Bibliografia:
- Instytut Żywności i Żywienia (Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja.
- Abramczyk A.: Sposób żywienia chorych na cukrzycę w świetle badań ogólnopolskich. Ann. Univ. Mariae Curie - Skłodowska 2007, LXII, Suppl. XVIII, 5 – 9.
- Bętkowska T., Rożnowska K.: Diety w różnych chorobach. Agencja wydawniczo- usługowa Emilia, Kraków 2002r.
- Ciota M., Fornal R., Błaszczyk R., Cisłak P., Mardarowicz K., Dworzański T.: Problem spożycia alkoholu wśród populacji pacjentów chorych na cukrzycę. Ann. Univ. Mariae Curie- Skłodowska 2005, LX, Suppl. XVI, 261 – 265.
- 2020 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabetol 2020; 9, 1.
- Sierpowska A., Cywińska-Wasilewska G.: Aktywność fizyczna i otyłość u chorych na cukrzyce typu 2. Fizjo- terapia 2004, 12, 4, 62 – 69.
- Rekomendacje postępowania dietetycznego w cukrzycy. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2017. Dietetyka 2017; 10, Wyd. Spec.
Post powstał we współpracy z marką Sanprobi.
