Blog

Dieta a nadciśnienie tętnicze

Spis treści

  1. Czym jest nadciśnienie tętnicze?
  2. Zalecenia dietetyczne w nadciśnieniu
  3. Redukcja masy ciała a nadciśnienie
  4. Sól a nadciśnienie tętnicze – sposoby ograniczenia soli w diecie
  5. Alkohol
  6. Rola warzyw i owoców w kontekście nadciśnienia
  7. Potas
  8. Dieta śródziemnomorska i dieta DASH
  9. Rola aktywności fizycznej
  10. Zalecenia żywieniowe – podsumowanie
  11. Co jeść a czego unikać?
  12. Bibliografia.

 

Czym jest nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze to schorzenie układu sercowo-naczyniowego, które charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi powyżej wartości 140/90 mm Hg. Jest to jedna z najczęściej występujących chorób przewlekłych w Polsce, która wraz z m. in. otyłością, cukrzycą typu 2, hiperglikemią i zaburzeniami gospodarki lipidowej, składają się na zespół metaboliczny.


Objawy

Nadciśnienie przez długi czas może nie powodować żadnych objawów, wobec czego może pozostawać nierozpoznane przez wiele lat. Dodatkowo, pojawiające się objawy takie jak bóle głowy, szybko powstające uczucie zmęczenia, czy zaburzenia snu często są bagatelizowane i nie łączy się ich z możliwym występowaniem nadciśnienia. Jedną z przyczyn jego późnego rozpoznania, jest również brak wykonywania regularnych badań oraz pomiarów ciśnienia krwi.

Czynnikiem, który dodatkowo utrudnia wcześniejsze zdiagnozowanie choroby jest wyżej wspomniana nieswoistość objawów, do których należą również:

  • szum w uszach;
  • zawroty głowy;
  • duszności;
  • zaburzenia widzenia;
  • ból w klatce piersiowej;
  • kołatanie serca;
  • uderzenia gorąca;
  • nudności, wymioty.


Przyczyny

Ze względu na to, że jest to schorzenie o podłożu wieloczynnikowym, ustalenie jednoznacznej przyczyny jego występowania jest trudne do określenia. Wobec tego, możemy wyróżnić kilka głównych czynników mogących wpływać na rozwój nadciśnienia tętniczego.

  • Styl życia – na który składają się m.in. jakość diety, poziom aktywności fizycznej oraz stosowanie używek. Wysoko przetworzone produkty spożywcze, które zawierają sporo cukrów prostych, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz soli w połączeniu z niską podażą warzyw oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych, będących źródłem cennych witamin, składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego, spożywane w nadmiarze, będą negatywnie oddziaływać na nasz układ sercowo naczyniowy. Ryzyko zachorowania zwiększa również siedzący tryb życia, częste spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów.
  • Masa ciała – badania wykazały, że występowanie nadciśnienia tętniczego jest dodatnio skorelowane z masą ciała. W badaniu Physician’ Health Study, trwającym przez blisko piętnaście lat, obserwowano prawie 14 tysięcy zdrowych mężczyzn i stwierdzono, że zwiększenie masy ciała o 10 % zwiększa ryzyko zachorowania na nadciśnienie aż o 70 %. Oprócz samej masy ciała, duże znaczenie ma tutaj także występowanie otyłości typu brzusznego, które polega na gromadzeniu się tkanki tłuszczowej w okolicach tułowia.
  • Czynniki genetyczne – ESC podaje, że częstotliwość dziedziczenia nadciśnienia tętniczego wynosi ok. 35-50 % z jednoczesnym podkreśleniem faktu, że nie tylko czynniki genetyczne mają znaczenie, ale również szeroko pojęty styl życia.
  • Wiek – występowanie nadciśnienia tętniczego, pośród wielu innych schorzeń, jest także związane z wiekiem. Badanie NATPOL II Plus wykazało, że nadciśnienie tętnicze może mieć aż ok. 57,5 % osób po 59. roku życia.
  • Nadmierny stres -działa na nasz układ krążenia równie niekorzystnie co pozostałe czynniki. Może on dotyczyć zarówno relacji międzyludzkich np. być spowodowany wykluczeniem społecznym, jak również sytuacją ekonomiczną czy wypaleniem zawodowym.


Rozpoznanie

Ze względu na dużą zmienność wartości ciśnienia tętniczego, rozpoznanie nadciśnienie nie powinno być ustalane na podstawie jednorazowego zestawu pomiarów, wykonanych podczas jednej wizyty u lekarza.

Według wytycznych ESC/ESH (2018), dotyczących postępowania w nadciśnieniu tętniczym, zaleca się, aby podstawą do stwierdzenia jego występowania, było wykonanie powtarzalnych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi w gabinecie lekarskim lub w uzasadnionych przypadkach – jego pomiarze w domu, z wykorzystaniem ambulatoryjnego pomiaru ciśnienia tętniczego (ABPM) – ciągłego pomiaru ciśnienia w czasie codziennej aktywności życiowej oraz w nocy.

Druga opcja może być bardzo pomocna w prawidłowej diagnostyce, gdyż zdarzają się sytuacje w których wynik z gabinetu może zostać „zafałszowany”, np. w przypadku występowania nadciśnienia tętniczego maskowanego lub tzw. efektu białego fartucha.


Efekt białego fartucha a nadciśnienie tętnicze maskowane

Efekt białego fartucha – określa przypadek, kiedy podczas pomiarów ciśnienia w gabinecie lekarskim stwierdza się jego podwyższone wartości, natomiast podczas pomiarów domowych np. przy użyciu Holtera ciśnieniowego wartości te są prawidłowe.

Nadciśnienie tętnicze maskowane – odnosi się do pacjentów, którzy mają prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi podczas badania w gabinecie lekarskim, a podwyższone w momencie kiedy wykonujemy pomiary 7-dniowe lub 24-godzinne w warunkach domowych.


Klasyfikacja wartości ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim

KategoriaCiśnienie skurczowe Ciśnienie rozkurczowe
Optymalne<120i<80
Prawidłowe120-129i/ lub80-84
Wysokie prawidłowe130-139i/ lub85-89
Nadciśnienie tętnicze 1. stopnia140-159i/ lub90-99
Nadciśnienie tętnicze 2. stopnia160-179i/ lub100-109
Nadciśnienie tętnicze 3. stopnia>180i/ lub>110

Źródło: Wytyczne ESC/ESH dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym (2018)

Bagatelizowanie objawów i nie podejmowanie leczenia stwarza ryzyko wystąpienia zawału, niewydolności serca lub udaru mózgu. Przewlekle występujące, zbyt wysokie ciśnienie krwi może powodować uszkodzenia niektórych narządów, co z kolei prowadzi do wystąpienia powikłań takich, jak np. niewydolność nerek czy przerost mięśnia sercowego.

 

Dieta a nadciśnienie tętnicze – zalecenia

Redukcja masy ciała a nadciśnienie tętnicze

Badania wskazują, że istnieje zależność między masą ciała a występowaniem nadciśnienia tętniczego. Przeprowadzone badania epidemiologiczne wykazały, że nadciśnienie tętnicze może występować od półtora do pięciu razy częściej u chorych z nadmierną masą ciała w porównaniu do osób z prawidłową masą ciała. Dodatkowo, warto wspomnieć że nadciśnienie często towarzyszy otyłości typu brzusznego.

Dlaczego?

Odpowiada za to kilka mechanizmów, m. in.:

  • Nadmierne pobudzenie współczulnego układu nerwowego – którego jedną z przyczyn jest hiperleptynemia (nadmierne wytwarzanie leptyny – hormonu, który odpowiada za hamowanie uczucia głodu). Leptyna wytwarzana jest w tkance tłuszczowej, więc im więcej mamy tkanki tłuszczowej, tym więcej jej wytwarzamy. Nadmierne wytwarzanie leptyny może w pewnym momencie doprowadzić do leptynooporności, kiedy nasze komórki przestają odpowiadać na sygnały leptyny. W wyniku tego, nawet po zjedzeniu sporego posiłku możemy mieć problem z odczuwaniem sytości. Jest to błędne koło, ponieważ im więcej pokarmów spożywamy, tym więcej przybieramy na wadze i tym więcej leptyny wytwarzamy.
  • Zwiększone wchłanianie zwrotne sodu w cewkach nerkowych – które prowadzi m. in. do dodatniego bilansu sodu w organizmie (zatrzymanie sodu), a którego przyczynami są: nadmiar wolnych rodników, nadmiar leptyny, nadmierne wytwarzanie insuliny – u osób zdrowych insulina hamuje wchłanianie zwrotne sodu w cewkach nerkowych, natomiast u osób otyłych ze względu na zmniejszenie liczby jej receptorów, zanika jej pobudzające działanie.
  • Występowanie nasilonego procesu zapalnego – w przypadku osób z nadmierną masą ciała dochodzi do zwiększenia wytwarzania mediatorów stanu zapalnego w tkance tłuszczowej.
  • Hipoadiponektynemia – adiponektyna to hormon wytwarzany przez tkankę tłuszczową, który wpływa m. in. na przemianę glukozy oraz kwasów tłuszczowych w wątrobie i mięśniach. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe oraz wpływa na zwiększenie wrażliwości komórek na insulinę. Badania przeprowadzone na zwierzętach potwierdzają, że niedobór adiponektny prowadzi do nadciśnienia tętniczego. Obniżone stężenie adiponektyny zaobserwowano nie tylko u osób z nadciśnieniem tętniczym, ale również cukrzycą typu 2, IO czy PCOS.

Aby poprawić działanie powyższych mechanizmów niezwykle ważne jest zredukowanie ilości tkanki tłuszczowej poprzez włączenie dodatkowej aktywności fizycznej oraz zastosowanie diety ubogoenergetycznej z ograniczeniem sodu.

 

Sól a nadciśnienie tętnicze- sposoby na ograniczenie soli w diecie

Sól stanowi główne źródło sodu, który niezaprzeczalnie jest nam niezbędny do prawidłowej pracy organizmu. Natomiast szereg badań pokazuje, że wcale nie musimy się martwić o jego niedobór. Wręcz przeciwnie – ze względu na bardzo powszechne występowanie sodu (pieczywo, wędliny, nabiał) oraz dodatkowo dodawanie soli do potraw podczas obróbki kulinarnej, mamy raczej problem z jego nadmiarem.

Nadmierne oraz długotrwałe spożycie soli zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, w tym nadciśnienia tętniczego oraz zwiększa ryzyko wystąpienia schorzeń takich jak: kamica nerek, osteoporoza czy nowotwory.

Tak więc ile soli powinniśmy spożywać?

Zgodnie z rekomendacjami, powinniśmy spożywać około 5-6 g soli/ dobę. Żeby lepiej zwizualizować tę ilość, możemy porównać to do jednej płaskiej łyżeczki od herbaty. Niewiele, ale przecież nie tylko sól nadaje smak potrawom.

Jak więc zastąpić sól?

Super sprawdzą się w tej roli świeże zioła lub przyprawy takie jak bazylia, majeranek, estragon, kolendra, lubczyk, tymianek, czosnek, imbir, cebula, kurkuma, pietruszka, papryka itd. Warto zwrócić również uwagę na składy gotowych mieszanek przypraw np. do mięs czy ryb, w których bardzo często znajdują się spore ilości soli. Szczególnie powinniśmy unikać tych przypraw, w których sól jest na pierwszym miejscu w składzie.

 

Alkohol a nadciśnienie

Stwierdzone nadciśnienie tętnicze często wiąże się z zastosowaniem farmakoterapii. Ze względu na fakt, że leki metabolizowane są w podobny sposób jak alkohol, ich równoczesne przyjmowanie może prowadzić do konkurencji o rozkładające je enzymy. W efekcie może dojść do zahamowanie rozkładu, wchłaniania i dystrybucji leku w organizmie, co przełoży się z kolei na pogorszenie, a w najlepszym przypadku brak poprawy stanu zdrowia. Nie zapominajmy, że alkohol stanowi także źródło dodatkowych kalorii, co nie wpłynie korzystnie na proces redukcji masy ciała.

Co prawda możemy się spotkać z doniesieniami, które poruszają zagadnienie tzw. paradoksu francuskiego, który zakłada, że spożycie umiarkowanych ilości alkoholu może sprzyjać profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego, natomiast nie dotyczy to każdego rodzaju alkoholu, a jedynie wina, głównie czerwonego, które cechuje się dużą zawartością flawonoidów, zwłaszcza resweratrolu.

Mimo wszystko możliwość spożywania niewielkich ilości alkoholu lub konieczność całkowitej rezygnacji z jego przyjmowania powinna być ustalana indywidualnie z lekarzem.

 

Rola warzywa i owoców w kontekście nadciśnienia

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEZ) podaje, że minimalne spożycie warzyw i owoców powinno wynosić ok. 400 g w ciągu dnia (w proporcjach 3/4 warzywa, 1/4 owoce), zaleca się jednak aby spożywać większe ich ilości i np. podwajać tę wartość.

Warzywa i owoce zawierają cenne witaminy i składniki mineralne (np. potas, magnez, wapń), a także są źródłem włókna pokarmowego (błonnika), który:

  • obniża ciśnienie krwi;
  • przyczynia się do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego oraz LDL-cholesterolu;
  • przyczynia się do obniżenia stężenia glukozy we krwi;
  • zapobiega występowaniu zaparć.

Dodatkowo, warzywa nadają posiłkowi objętość, a przy tym zawierają niewielkie ilość kalorii, wobec czego zwiększenie ich spożycia może okazać się bardzo pomocne w procesie odchudzania.

Ile to jest 400 g warzyw i owoców?

Okazuje się, że wcale nie tak dużo, jest to np.

  • 1 średniej wielkości papryka i 1 ogórek gruntowy;
  • 2 małe pomidory i 1 średniej wielkości banan;
  • 2 śliwki i 1/2 sztuki brokułu;
  • 1 średniej wielkości marchew i 1 jabłko.

Potas a nadciśnienie tętnicze

Potas jest głównym kationem wewnątrzkomórkowym ustroju, a jego odpowiednia podaż wywiera ochronny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Współuczestniczy on wraz z sodem w utrzymaniu równowagi wodnej oraz kwasowo-zasadowej organizmu, stąd zarówno dieta bogata w sód i/lub uboga w potas może wiązać się z ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego. Wynikiem nieodpowiedniego stosunku spożywanego sodu i potasu może być wzrost napięcia w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, w wyniku czego powstaje wzrost oporu naczyniowego i nadciśnienie.

Badania wskazują, że zwiększenie spożycia potasu, zmniejszenie spożycia sodu, a także zastosowanie się do założeń diety śródziemnomorskiej w połączeniu z zaleceniami diety DASH może sprzyjać obniżeniu ciśnienia krwi, zapobiegać rozwojowi nadciśnienia tętniczego oraz zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych.

Produkty bogate w potas:

  • ziemniaki;
  • pomidory;
  • banany;
  • brzoskwinie;
  • awokado;
  • zielone warzywa liściaste.

 

Dieta śródziemnomorska i dieta DASH

Obok leczenia farmakologicznego (leków obniżających ciśnienie), pomocna w leczeniu jest również zmiana stylu życia, w tym diety. Odpowiednio skomponowana dieta, może wpływać na obniżenie ciśnienia tętniczego, stężenia cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL. Chorym na nadciśnienie tętnicze zalecana jest dieta redukcyjna (w przypadku występowania nadwagi lub otyłości) w połączeniu ze wspomnianymi wcześniej zaleceniami diety DASH oraz diety śródziemnomorskiej.

Dieta DASH to sposób żywienia, który został opracowany z myślą o osobach z nadciśnieniem tętniczym, ale nie tylko, ponieważ sprzyja ona również poprawie zaburzeń lipidowych oraz zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Postulaty diety DASH zakładają m. in.:

  • zwiększenie spożycia warzyw;
  • uwzględnienie w diecie odpowiedniej ilości niskotłuszczowych produktów mlecznych;
  • wybieranie pełnoziarnistych produktów zbożowych;
  • spożywanie bogatych w pełnowartościowe białko ryb oraz chudych gatunków mięs;
  • włączenie do diety nasion roślin strączkowych, orzechów i pestek;
  • ograniczenie spożycia soli, słodyczy oraz tłustych gatunków mięs i produktów wysokoprzetworzonych.

Dieta śródziemnomorska również zakłada wysokie spożycie warzyw (w tym roślin strączkowych), pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz nasion orzechów i pestek. Dodatkowo, charakteryzuje ją:

  • spożycie oliwy z oliwek jako główne źródło tłuszczu dodanego oraz unikanie smarowania pieczywa np. masłem;
  • niskie spożycie mięsa (zwłaszcza czerwonego) oraz umiarkowane spożycie jaj i nabiału o niskiej zawartości tłuszczu, za to wysokie spożycie ryb i owoców morza;
  • wykorzystanie do potraw dużych ilości świeżych ziół oraz czosnku.

Połączenie powyższych zaleceń sprawia, że taki sposób odżywiania zawiera małą ilość nasyconych kwasów tłuszczowych, izomerów trans oraz cholesterolu, co sprzyja poprawie stanu zdrowia. Dodatkowy korzystny wpływ na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi ma również zwiększenie poziomu aktywności fizycznej.


Rola aktywności fizycznej

Aktywność fizyczna wpływa korzystnie nie tylko na naszą sylwetkę, spełnia też wiele innych, korzystnych funkcji takich jak np.:

  • obniża ciśnienie tętnicze;
  • sprzyja poprawie profilu lipidowego;
  • sprzyja redukcji masy ciała;
  • zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę;
  • może sprzyjać redukcji procesów zapalnych;
  • sprzyja obniżeniu aktywności układu współczulnego;
  • poprawia samopoczucie.

 

Jaką aktywność fizyczną uprawiać?

Najlepiej taką, jaką lubisz i na jaką pozwala Twój stan zdrowia. Warto również wziąć pod uwagę nie tylko ruch, który wykonujemy w ramach zaplanowanego treningu, ale także spontaniczną aktywność fizyczną (NEAT). NEAT to określenie aktywności, która nie jest związana z treningiem. Zaliczamy do tego np. wchodzenie po schodach, wyniesienie śmieci, sprzątanie, przemieszczanie się na przystanek, chodzenie po domu podczas rozmowy przez telefon itd.

Tak naprawdę każda aktywność ma znaczenie, więc jeżeli tylko masz taką możliwość to staraj się jak najwięcej ruszać.

 

Zalecenia żywieniowe - podsumowanie

  • ogranicz spożycie soli;
  • zwiększ spożycie świeżych warzyw i owoców;
  • bazuj na dobrej jakości kwasach tłuszczowych pochodzących z oliwy z oliwek, ryb orzechów i nasion;
  • ogranicz spożycie alkoholu, a najlepiej zrezygnuj z niego całkowicie;
  • zwiększ spożycie błonnika pokarmowego, który oprócz warzyw i owoców, występuje także w pełnoziarnistych produktach zbożowych;
  • wybieraj niskotłuszczowe produkty mleczne zamiast pełnotłustych;
  • ogranicz wysokoprzetworzone produkty, np. dania typu fast food, chipsy, paluszki, orzeszki solone czy inne słone przekąski, ale także gotowe dania do podgrzania;
  • ogranicz spożycie tłustych gatunków mięs (np. wołowina, wieprzowina) na korzyść tych, które mają mniejszą zawartość tłuszczu (indyk, kurczak, cielęcina);
  • ogranicz spożycie słodyczy, ciast oraz słodkich napojów.

 

Co jeść a czego unikać przy nadciśnieniu?

 ZalecanePrzeciwwskazane
Mięsochudy drób, chuda wołowina oraz wieprzowinatłuste rodzaje mięs i wyrobów mięsnych: smalec, pasztet, parówki, boczek, wędliny
Rybywszystkie ryby oraz owoce morza-
Mleko i produkty mleczneniskotłuszczowe produkty mleczne: jogurty, twarogi, kefir, mleko, mozzarellajaja spożywane w dużych ilościach, sery twarde oraz dojrzewające
Źródła tłuszczuoliwa z oliwek, olej rzepakowy, orzechy, pestki, nasiona, awokadoolej palmowy i kokosowy, masło
Produkty zbożowemąki i makarony pełnoziarniste, grube kasze, ryż brązowypieczywo cukiernicze, ciasta, ciastka
Warzywa i owocewarzywa i owoce - najlepiej spożywane na surowo lub gotowane/ pieczone/ duszone-
Posiłki i produkty spożywczenaturalne i niskoprzetworzone produkty spożywczeprodukty wysokoprzetworzone (gotowe dania do podgrzania, czipsy, słodycze, słone przekąski, dania typu fast-food)
Metody obróbkigotowanie w wodzie/ na parze, pieczenie, duszeniesmażenie (zwłaszcza w głębokim tłuszczu)
Napojekawa, herbata, woda, czerwone wino w umiarkowanej ilości (po skonsultowaniu z lekarzem)alkohol, słodkie napoje

 

Bibliografia

  1. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2019/04/pf_2019_073-080.pdf
  2. Ciboroska H., Rudnicka A. Dietetyka Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka, PZWL, 2019
  3. Gawęcki J. Żywienie Człowieka Podstawy Nauki o Żywieniu
  4. Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej.
  5. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.
  6. https://jms.ump.edu.pl/uploads/2010/6/451_6_79_2010.pdf
  7. https://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro-8b0c38de-3ada-4041-b5ad-ac48ec77afb4
  8. https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/009/154/original/12-25.pdf
  9. https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/informacje/cisnienie_nadcisnienie/58698,nadcisnienie-tetnicze
  10. Kawecka-Jaszcz K., Pośnik-Urbańska A., Jankowski P. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego w zależności od płci w świetle badań epidemiologicznych w Polsce, 2007 tom 11, nr 5.
  11. https://zdrowerozwiazania.pl/nadcisnienie-przyczyny-objawy-profilaktyka-leczenie/
  12. Adamczak M., Gojowy D., Więcek A. Nadciśnienie tętnicze związane z otyłością, 2014, tom 18, nr 4.
  13. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, tom 6, nr 4, 137–151
  14. https://www.doz.pl/czytelnia/a70-Potas__regulator_zdrowia
  15. https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/19398/15273
  16. https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/36972/26445
  17. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/dieta-dash-gwiazda-wsrod-diet/
Udostępnij:

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.

Koszyk

Kup dietę jesienną w promocyjnej cenie 🍁 KOD: J15 🍁